Bireysel Emeklilikte 'Otomatik Rekabet' dönemi....

Bireysel Emeklilik Sistemi'nde (BES) gündem kuşkusuz 'otomatik katılım.' Hem yasal altyapı hem de şirketler tarafından sistem altyapı çalışmalarının tamamlanmasıyla birlikte otomatik katılım artık hayatımıza girmiş durumda. Bundan sonra 45 yaşın altındaki her çalışan BES'e aşama aşama dahil edilecek. Yeni dönemin sektörel getiri ve götürülerini daha sonra inceleyeceğiz, ancak öncelikle katılımcıların biraz çaba harcayarak kendi durumlarını araştırmaları ve bu avantajlı sistemden hemen vazgeçme kararı almamaları gerektiği konusunda küçük bir uyarı yapalım. Zira sağlanan katkı ve verilen bonuslar hiçbir ülke tarafından bugüne kadar uygulamaya konulmadı.
13 yılın ardından yavaşlayan büyümeye müdahale geldi ve 'otomatik katılım' devreye girdi. 2017, sisteme katılacak 6,5 milyon kişi için yoğun geçecek. BES’in sağladığı avantajlar yatırımcılar açısından yabana atılır gibi değil

Tamamen gönüllülük esasına dayanan BES'de 13 yıl geride kalırken 6,6 milyon katılımcının 60 milyar liraya yakın fonunun biriktiği görülüyor. Özellikle 2013 yılında yapılan mevzuat değişikliğinin amacı bireysel emekliliğin tabana yayılmasını sağlamak ve tasarrufları artırmaktı. Bu değişiklik ile bireysel emeklilik sistemi altın dönemini yaşamaya başladı ve dokuz yılda 3 milyon katılımcıya ulaşan sistem, 2013'ten sonra devlet katkısının etkisiyle -3,5 yıl olmadan- kendini ikiye katladı: 6,5 milyon katılımcı ve 7 milyar lirası devlet katkısı olmak üzere 59 milyar lira fon hacmi...

2013 kararları ile şahlanan bireysel emeklilik sektörünün bu yıl biraz yavaşladığını görüyoruz. Sistemin başlangıcından beri 13 yıl geçtiğini ve belli bir penetrasyon oranına ulaştığını düşündüğümüzde büyüme hızında yavaşlama olması büyük bir sürpriz değil. Üstelik emeklilik fonlarının getirileri de sürekli eleştirilen konuların başında geliyor. Emeklilik şirketlerinin aldığı komisyon ve kesintiler son iki yıldır eleştirilere maruz kalıyordu. 2016 başında bu konuda yürürlüğe giren değişiklikler sektörde BES 3.0 adını aldı. Yani BES'in üçüncü versiyonu... BES 3.0 ile yönetim gider kesintisi ve giriş aidatları katılımcıların lehine düzenlenerek sistem katılımcılar açısından daha avantajlı hale getirildi. Aynı zamanda gerçekleştirilen asgari ücret artışıyla birlikte devlet katkısı tutarlarında da önemli bir artış meydana geldi. Tüm bu gelişmeler BES katılımcılarına avantaj sağlarken emeklilik şirketleri açısından ise karlılığın ertelenmesine neden oldu.

Evet sektör belki biraz yavaşladı ancak bunun tek sebebinin 'doygunluk' olduğunu söylemek biraz da haksızlık olur. Geçen yıl Türkiye'nin nasıl bir süreçten geçtiği ve 15 Temmuz darbe girişimi gibi akıl almaz olaylar ile etkilerini de göz ardı etmemiz imkansız. Bütün yaşanan olumsuzluklara rağmen hız azaldı ancak sektör büyümeye devam etti. Sektörün bu zorlu koşullarda geçen 2016'yı, 600 bin yeni katılımcı kazanarak 6,6 milyon katılımcı ve 60 milyar lira fon büyüklüğüyle kapatacağı tahmin ediliyor.

18 şirketin bulunduğu sektörde yaklaşık 1,5 yıldır, sekiz büyük şirket yoğun bir şekilde satış yapmaya devam ediyor. Diğer şirketler satış maliyetlerinden ve kar edememekten dolayı bireysel emeklilik satışında çok da agresif değil. 2016'da yaşananlara bakarsak, bu performansa kötü demek biraz da şirketler için haksızlık olur.

Sistem için 2016'da kilit gelişme, mayıs ayından itibaren otomatik katılım sisteminin getirileceğinin en yetkili bakanlar tarafından açıklanması oldu. Bu gelişme şirketlerin uzun bir süredir dile getirdiği isteklerinin gerçekleşmesi anlamına geliyordu. Araya 15 Temmuz girdi... Sonrasında otomatik katılım resmiyete kavuşunca (ve darbe girişiminin etkileri azalınca) şirketler kolları sıvayarak bu dönemin yeni rekabet alanına yoğunlaştı. Zaman çok kısa olmasına rağmen altyapı hazırlıkları tamamlandı ve kademeli geçiş sayesinde ortaya çıkabilecek "aşırı büyüklüğü teknik nedenlerle sindirememe" sorununun gerçekleşme ihtimali azaltıldı.

Sisteme yeni bir soluk getirecek Otomatik Katılım'ın yurtdışı örneklerine bakıldığında etkilerini daha rahat değerlendirebiliyoruz. Çeşitli farklılıklar olsa da 2010'da İngiltere'nin otomatik katılımı kullanması sonucunda 6,5 milyon kişi emeklilik dönemi için birikim yapmaya başladı ve İngiltere'de cari açığın düşmesine katkı sağlıyor. Romanya, Polonya, Yeni Zelanda gibi ülkelerde de uygulanan otomatik katılım sistemi her ülkenin kendi gerçekleriyle birbirinden farklılıklar gösteriyor. Bu nedenle 'Türk sistemi' daha iyidir yorumunu yapmak imkansız. Ancak şöyle de bir gerçek var, hiçbir ülke Türkiye'deki Otomatik Katılım sisteminin avantajlarını katılımcısına sağlamıyor: Yüzde 25 devlet katkısı, 1000 lira bonus...

Böyle bir paket türünün ilk ve tek örneği olduğu için yatırımcıların "cayma hakkı"nı kullanırken bir kere daha düşünmesi gerekiyor. Zaten emeklilik şirketleri ve hükümet yetkilileri de durumun farkında. Önümüzdeki dönemlerde özellikle teknik zorluklar aşılıp sistem oturduktan sonra ekstra bonus ve teşvikler de yapılacak gibi duruyor.

Çünkü piyasalardaki dalgalanmaların, cari açığın, sermaye sıkıntısının en etkili ve hızlı ilacı, bütün dünyada olduğu gibi emeklilik fonları olarak çıkıyor karşımıza.

Yatırımcılar açısından bakarsak... Türkiye Kurumsal Yatırımcılar Derneği'ne göre son 9 aylık dönemde karşılaştırma ölçütü getirişi hesaplanabilen fonların yüzde 65'i kendi karşılaştırma ölçütlerinin üzerinde getiri sağladı. Hisse senetleri fonları ve katılım fonları getirilerinin karşılaştırma ölçütlerinin oldukça üzerine çıktıkları görülüyor. Bu dönemde hisse senetleri fonları karşılaştırma ölçütlerinin 3 puan, katılım fonları ise 1,3 puan üzerinde getiri sağladığı görülüyor. Fonların geçen yılki performanslarına baktığımızda ise portföyünde döviz cinsi varlık bulunanların getiride ayrıştığı görülüyor. Malum dolardaki çıkış ve özellikle gelişmiş ülke borsalarının performansı bu getirilerde etkili oldu.

Sektör bu yıl hararetli bir çalışma içinde olacak ve rekabet otomatik katılım alanında da yıl boyunca devam edecek. Şirketler yeni gelen katılımcıların sistemden çıkmaması için yıl boyunca çalışmalar yapacak. BES artık 6,5 milyon kişiyi daha ilgilendiriyor. Bu nedenle emeklilik şirketlerinin sattığı planların içinde yer alan fonların getirileri de artık daha sıkı masaya yatırılacak.

Otomatik Katılım Nasıl Başlayacak?

*1 Ocak 2017 tarihinden itibaren, ister özel sektör ister kamu olsun, 45 yaş altındaki tüm çalışanlar Otomatik Katılım uygulamasına katılacak. Uygulamaya kademeli bir geçiş sağlanacak. 1 Ocak 2017'den itibaren, 1000 kişi ve daha fazla çalışanı olan özel işletmeler sisteme dahil olacak. Ardından 1 Nisan 2017 tarihinde, memurlar ve 250-1000 arası çalışanı olan özel işletmeler sisteme dahil olacak.

*1 Temmuz 2017 tarihinde ise 100-249 çalışanı olan özel sektör firmaları, 1 Ocak 2018 tarihinde, mahalli idareler ve KİT'ler, 1 Temmuz 2018 tarihinde 1-50 arası çalışanı olan özel işletmeler ve son olarak 1 Ocak 2019 tarihinde ise 5-9 çalışanı olan özel işletmeler sisteme dahil olacak. Böylece üç yılda toplam 14 milyonun üstünde çalışan sisteme girmiş olacak.

*İşverenler çalışanların maaşlarının yüzde 3'ünü emeklilik sistemine yatıracak. En küçük katılımcı, aylık 50 lira yani yıllık 600 lira ile asgari ücretli olacak. En yüksek katılımcı ise aylık 321 lira ile 5 bin lira maaşlı çalışanlar olacak.

*Şu anda, Otomatik Katılım'da işveren katkısı yok. işveren otomatik katılım sistemi kapsamında çalışanı adına katkı payı ödemesi yapamaz; ancak işveren grup emeklilik sözleşmesi (İGES) kapsamında çalışana katkı payı ödemesi yapılabilir.

*Otomatik katılıma giriş zorunlu ama çıkış serbest, ilk 2 ay içinde istediğiniz zaman çıkmakta serbestsiniz. Diyelim ki maaşınızdan İlk kesinti 1 Şubat'ta yapıldı, isterseniz 2 Şubat'ta sistemden çıkabilirsiniz. Sisteme girişinizden itibaren yüzde 25'lik devlet katkısına hak kazanacaksınız, ilk İki ay içinde çıkarsanız sadece maaşınızdan kesilen tutar, size iade edilecek. Yüzde 25'lik devlet katkısını ise alamayacaksınız.

*İkinci aydan sonra yüzde 25'lik devlet katkısına ek olarak bin liralık devlet katkısı daha alacaksınız, ikinci aydan sonra da ister birinci yıl, ister üçüncü yıl, isterseniz de beşinci yılda sistemden ayrılabilirsiniz. Çıkışta sisteme yatırdığınız paralar ile bunlara sağlanan getiriyi alabileceksiniz. Devletin sizin adınıza yaptığı katkıyı hak etmeniz bazı sürelere bağlı. Hem yüzde 25'lik hem de bin liralık devlet katkısının tamamını alabilmeniz için 56 yaşında emekli olmanız gerekiyor. 

(Adil Uçar/Forbes Türkiye Dergisi)

http://www.sigortagundem.com/haber/bireysel-emeklilikte-otomatik-rekabet-donemi/1154489